Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 2012

4. Γεωγραφικό πλάτος και μήκος

Με ρωτάς σε ποιο γεωγραφικό πλάτος και μήκος βρίσκομαι.
Δεν έχω ιδέα τί είναι γεωγραφικό μήκος και πλάτος,
είναι όμως δύο θεσπέσιες λέξεις.
Λιούις Κάρρολ.Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων 

Ο Θας κουνούσε την ουρά του ξαπλωμένος στο πάτωμα και με το κεφάλι ακουμπισμένο στο παπούτσι του Κόυ. Μια ακτίνα ήλιου έμπαινε λοξά από το παράθυρο, κάνοντας να λάμπει το χρυσαφένιο τρίχωμα του λαμπραντόρ, αλλά και ο διαβήτης, οι παράλληλοι χάρακες και το γωνιομετρικό όργανο που βρίσκονταν πάνω στο τραπέζι, αγορασμένα εκείνο το ίδιο πρωί από το βιβλιοπωλείο "Robinson". Οι παράλληλοι και το γωνιομετρικό όργανο ήταν Blundell Harling και ο διαβήτης W & HC, ανοξείδωτος, από μπρούντζο και ατσάλι. Αυτά τα είχε ζητήσει ο Κόυ, μαζί με δυο μαλακά μολύβια, μια γόμα, ένα τετράδιο με μιλιμετρέ χαρτί και την τελευταία ενημερωμένη έκδοση του βιβλίου Φάροι και Πορείες αριθμός 2 του Υδρογραφικού Ινστιτούτου του Ναυτικού, που αντιστοιχούσε στις ισπανικές μεσογειακές ακτές. Η Τάνχερ Σότο τα είχε πληρώσει με την πιστωτική της κάρτα, και τώρα όλα βρίσκονταν πάνω στο τραπέζι του σαλονιού του διαμερίσματος της λεωφόρου Ινφάντας Ισαβέλλας. Ο Άτλας του Ουρρούτια ήταν επίσης εκεί, ανοιχτός στο χάρτη υπ' αριθμόν 12, και ο Κόυ περνούσε τα δάχτυλά του πάνω στην ελαφρώς ρυτιδωμένη επιφάνεια του χοντρού χαρτιού, του λευκού και άθικτου, που είχε επιζήσει διακοσίων πενήντα ετών πολέμου, καταστροφών, πυρκαγιών και ναυαγίων. "Από το όρος Κόπε έως το Τόρρε Ερραδόρα ή Οραδάδα". Ο χάρτης περιλάμβανε εξήντα μίλια ακτής, οριζόντια και με κατεύθυνση ανατολικά ως το ακρωτήριο Πάλος, και από κει κατακόρυφα προς βορρά, όπως δύο πλευρές ενός ορθογωνίου, περικλείοντας τη λιμνοθάλασσα Μαρ Μενόρ, που χωρίζεται από τη Μεσόγειο με τη στενή λωρίδα άμμου της Λα Μάνγκα. Εκτός από το λάθος που είχε ήδη παρατηρήσει την πρώτη φορά που είδε το χάρτη -το Πάλος δύο λεπτά νοτιότερα από το πραγματικό του γεωγραφικό πλάτος-, η χάραξη της ακτής ήταν ακριβής για την εποχή της: ο πλατύς αμμώδης κόλπος του Μαθαρρόν στα δυτικά του ακρωτηρίου Τινιόσο, η βραχώδης ακτή και ο κόλπος του Πόρτους στα ανατολικά, το λιμάνι της Καρθαγένης με τα απειλητικά αβαθή της νήσου Εσκομβρέρας στην εκβολή του ποταμού, και μετά πάλι οι βράχοι ως το ακρωτήριο Πάλος και τις φοβερές νήσους Ορμίγας, με μοναδική προστασία τον όρμο Πόρτμαν, τον οποίο ο χάρτης έδειχνε ακόμα ελεύθερο από τη λάσπη των ορυχείων που θα τον έπνιγαν χρόνια αργότερα. Η χάραξη ήταν θαυμάσιας ποιότητας, με απαλές κουκκίδες και λεπτές γραμμές για την αναπαράσταση των διαφορετικών γεωγραφικών στοιχείων. Και είχε, όπως και οι υπόλοιπες εικονογραφήσεις του άτλαντα, ένα όμορφο πλαίσιο στην πάνω αριστερή γωνία: "Παρουσιάστηκε στον κύριό μας το βασιλέα από τον κύριο Δ. Θενόν δε Σομοδεβίλια, μαρκήσιο της Ενσενάδα, και κατασκευάστηκε από τον κύριο πλοίαρχο δον Ιγνάθιο Ουρρούτια Σαλθέδο". Εκτός από τη χρονολογία -"Έτος 1751"-, το πλαίσιο περιλάμβανε και τη σημείωση: " Οι αριθμοί του βάθους είναι σε οργιές των δύο καστιλλιάνικων βάρα". Ο Κόυ σταμάτησε το δάχτυλο σ' εκείνη τη γραμμή και κοίταξε εξεταστικά την Τάνχερ.

"Μια καστιλλιάνικη βάρα" είπε εκείνη "αποτελούνταν από τρία από τα ονομαζόμενα πόδια του Βούργος. Ογδόντα τριάμισι εκατοστά... Το μισό απ' αυτό που εσείς οι ναυτικοί ονομάζετε οργιά. Έξι πόδια έκαναν μια ισπανική οργιά".

"Ένα μέτρο και εξήντα επτά εκατοστά".

"Ακριβώς".

Ο Κόυ συγκατένευσε, στρέφοντας τα μάτια στο χάρτη για να παρατηρήσει τους μικρούς αριθμούς που σημείωναν βάθη κοντά σε αγκυροβόλια, ακρωτήρια και υφαλοκρηπίδες. Τώρα οι βυθομετρήσεις ήταν ηλεκτρονικές και τα όργανα σε μισό δευτερόλεπτο σου παρείχαν το ακριβές ανάγλυφο του βυθού της θάλασσας με τα βάθη της. Στα μέσα όμως του δέκατου όγδοου αιώνα, αυτά τα στοιχεία μπορούσαν να ληφθούν μόνο μέσω της κοπιαστικής εργασίας της χειρωνακτικής βυθομέτρησης με το σκαντάγιο, ένα μακρύ σκοινί μ' ένα βαρίδι στην άκρη. Αν τα βάθη που αναφέρονταν στον Ουρρούτια ήταν σε οργιές, θα έπρεπε να μετατρέψουν σε μέτρα όλες αυτές τις βυθομετρικές ενδείξεις, ώστε να είναι συμβατές με εκείνες των σύγχρονων ισπανικών χαρτών. Κάθε δύο οργιές στον χάρτη του Ουρρούτια αντιστοιχούσαν περίπου σε τριάμισι μέτρα.

Υπήρχαν δυο άδεια φλιτζάνια καφέ στη μια πλευρά του τραπεζιού, δίπλα στα μολύβια και στη γόμα. Υπήρχε επίσης ένα καθαρό τασάκι κι ένα πακέτο εγγλέζικα τσιγάρα, που εκείνη κάπνιζε μερικές φορές. Από το στερεοφωνικό της βιβλιοθήκης ακουγόταν μουσική. Κάτι παλιό, ίσως γαλλικό ή ιταλικό, πολύ ευχάριστο' μια μελωδία που έκανε τον Κόυ να σκέφτεται κήπους με περιφράξεις σχεδιασμένες γεωμετρικά, πέτρινες κρήνες και μέγαρα σ' ευθείες λεωφόρους. Κοίταξε το προφίλ της γυναίκας πάνω από το ναυτικό χάρτη. Της πήγαινε, σκέφτηκε. Εκείνη η μουσική ήταν τόσο κατάλληλη όσο και το χακί πουκάμισο που φορούσε ανοιχτό πάνω από το άσπρο βαμβακερό φανελάκι, ένα αντρικό, στρατιωτικό πουκάμισο με μεγάλες τσέπες. Το ανεπίσημο ντύσιμο της πήγαινε τόσο καλά όσο και το επίσημο, με το τζην να σχηματίζει στενές πτυχές στη βουβωνική χώρα και πλάι στα γόνατα, και να αποκαλύπτει τους γυμνούς αστράγαλους -επίσης γεμάτους φακίδες, είχε διαπιστώσει με ευχάριστη έκπληξη- πάνω από τα παπούτσια του τένις.


Σκύβοντας με προσοχή, ο Κόυ μελέτησε τις κλίμακες των γεωγραφικών μηκών και πλατών. 

Από τότε που οι Φοίνικες διέπλευσαν τη μεσόγειο, όλη η ναυτική επιστήμη επικεντρωνόταν στο να διευκολύνει το ναυτικό να προσδιορίσει τη θέση του στο χάρτη. Άπαξ και γινόταν αυτό, μετά ήταν δυνατόν να χαραχθεί η πορεία και να προβλεφθούν οι κίνδυνοί της. Οι χάρτες, οι πορτολάνοι και οι ναυτιλιακές οδηγίες δεν ήταν παρά χρήσιμοι οδηγοί, εγχειρίδια για την εφαρμογή των αστρονομιών, γεωγραφικών, χρονομετρικών υπολογισμών και των συνδυασμών τους, που επέτρεπαν, με τρόπο άμεσο ή κατ' εκτίμησιν, να ληφθεί η θέση στους μεσημβρινούς -βόρειο ή νότιο γεωγραφικό πλάτος σε σχέση με τον ισημερινό-  και στου παραλλήλους -ανατολικό ή δυτικό μήκος σε σχέση με τον αντίστοιχο μεσημβρινό. Το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος βοηθούσαν να προσδιορίσει κανείς τη θέση του επάνω σ' έναν υδρογραφικό χάρτη χρησιμοποιώντας τις κλίμακες που ήταν σημειωμένες στο περιθώριό του. Κλίμακες που στους σύγχρονους χάρτες εκφράζονταν σε μοίρες, λεπτά και δέκατα, όπου κάθε λεπτό αντιστοιχούσε σ' ένα συμβατικό ναυτικό μίλι 1.852 μέτρων. Η θέση στους παραλλήλους καθοριζόταν με τη χρήση της κλίμακας που υπήρχε στο επάνω ή στο κάτω μέρος κάθε χάρτη, οι δε θέση στους μεσημβρινούς με την κλίμακα που υπήρχε στα δεξιά και τ' αριστερά του. Μετά, με τη βοήθεια του διαβήτη των παράλληλων χαράκων, διασταυρώνονταν οι γραμμές των δύο θέσεων, και στην τομή τους, αν οι υπολογισμοί είχαν γίνει σωστά, βρισκόταν το πλοίο. Το θέμα περιπλεκόταν όταν προσθέτονταν και οι άλλοι παράγοντες, όπως η μαγνητική απόκλιση, τα θαλάσσια ρεύματα και άλλα στοιχεία που απαιτούσαν συμπληρωματικούς υπολογισμούς. Υπήρχε επίσης η μεγάλη διαφορά του να ταξιδεύεις βάσει τω επίπεδων χαρτών που χρησιμοποιούσαν οι παλιότεροι, όπου μεσημβρινοί και παράλληλοι είχαν μια σταθερή απόσταση πάνω στο χαρτί, και βάσει των σφαιρικών χαρτών, που ήταν πιο προσαρμοσμένοι στην πραγματική μορφή της Γης, με την απόσταση μεταξύ μεσημβρινών να μειώνεται πλησιάζοντας στους πόλους. Από τον Πτολεμαίο στο Μερκάτορ, η μετάβαση υπήρξε αργή και πολύπλοκη. Και οι υδρογραφικοί χάρτες δεν άρχισαν να τελειοποιούνται παρά από τα τέλη του 18ου αιώνα, με την εφαρμογή του ναυτικού χρονομέτρου για τον προσδιορισμό του γεωγραφικού πλάτους. Όσο για το πλάτος, αυτό καθοριζόταν από παλιά με την παρατήρηση και την αστρονομική απόκλιση -ο οκτάντας, ο σύγχρονος εξάντας.

"Ποια ήταν η θέση του "Dei Gloria" όταν βυθίστηκε;"

"Ήταν 451΄ανατολικό γεωγραφικό μήκος.... Το γεωγραφικό πλάτος ήταν 3732΄ βόρειο".

Η Τάνχερ είχε απαντήσει χωρίς δισταγμό. Ο Κόυ έκανε μια καταφατική κίνηση κι έσκυψε λίγο περισότερο για να βρει αυτές τις συντεταγμένες στο χάρτη που ήταν ανοιχτός πάνω στο τραπέζι. Καθώς αισθάνθηκε την κίνηση, ο Θας σήκωσε το κεφάλι και μετά το ακούμπησε ξανά στο παπούτσι του.

"Θα πρέπει να βρήκαν το στίγμα τους σε σχέση με τη στεριά" είπε ο Κόυ. "Είναι το πιο πιθανό...Δε μπορώ να τους φανταστώ μέσα στην καταδίωξη, να παίρνουν τα ύψη του ήλιου πάνω από τον ορίζοντα με τον οκτάντα. Υπάρχει όμως πρόβλημα αν προσδιόρισαν τη θέση τους κατά προσέγγιση... Αυτό είναι πολύ σχετικό. Υπολογίζεις ταχύτητα, πορεία, απόκλιση πορείας και μίλια που έχεις διανύσει. Το λάθος μπορεί να είναι μεγάλο. Την εποχή των ιστιοφόρων, οι ναυτικοί ονόμαζαν τη θέση που προσδιοριζόταν κατά εκτίμηση σημείο - φάντασμα".

Εκείνη τον κοιτούσε. Σοβαρή, σκεφτική. Κρεμασμένη από κάθε του λέξη. 

"Ταξιδεύεις πολύ με ιστιοφόρα;"

"Ναι. Κυρίως όταν ήμουν νέος. Για έναν χρόνο ήμουν δόκιμος πάνω στο "Estrella del Sur", μια γολέτα που είχε μετατραπεί σε εκπαιδευτικό σκάφος. Πέρασα επίσης πολύ καιρό στο 

"Carpanta", το ιστιοφόρο ενός φίλου... Και βέβαια είναι τα βιβλία. Μυθιστορήματα και ιστορία".

"Πάντα για τη θάλασσα;"

"Πάντα".

"Και τη στεριά;"

"Τη στεριά προτιμώ να την έχω στα είκοσι μίλια και πίσω από την πλάτη μου".    

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου